توجیه پذیر بودن یک طرح توجیهی به چه عواملی بستگی دارد

شاخص های توجیه پذیر بودن یک طرح توجیهی – بخش اول

مطالعات امکان سنجی، مطالعه ای است که طی آن امکان بوجود آوردن یک پروژه سرمایه گذاری بررسی می شود. مطالعات امکان سنجی در ایران مصطلح شده است به طرح توجیهی فنی- اقتصادی عبارتی است که اکثر بانک های داخلی مطرح می کنند. 

توجیه پذیر بودن یک طرح توجیهی ، در گرو این مطلب است که هر سه بخش طرح (مطالعات بازار، مطالعات فنی و مطالعات مالی و اقتصادی) به صورت مجزا بررسی شود و دارای نتیجه مناسب بوده و توجیه پذیر باشند، اگر هر کدام از بخش های ذکر شده طرح توجیهی دارای نتایج خوب و یا مطلوبی نباشد قطعا طرح از توجیه پذیری برخوردار نیست.

البته این امکان وجود دارد در بعضی از طرح های توجیهی ممکن است یکی از بخش ها با دقت بیشتری و یا اینکه با دقت کمتری بررسی گردد، به طور مثال ممکن است در بعضی از طرح ها با توجه به ماهیت و عمق پروژه، خرید تضمینی برای محصول تولیدی واحد در دست احداث وجود داشته باشد. به طور مثال در طرح احداث نیروگاه CHP خرید تضمینی برای نیروگاه  وجود دارد، این خود بخش بازار را توجیه پذیر بودن یک طرح توجیهی می کند. البته شاید بخش فنی و مالی این طرح، جهت شناسایی و یا نحوه تامین ماشن آلات و تجهیزات، نیاز به بررسی بیشتری داشته باشد. در مجموع اگر در یک بخش از بررسی طرح توجیهی احداث یک واحد صنعتی به نتیجه مطلوبی رسیدیم، نشان دهنده این نیست که این طرح امکان پذیری مناسب دارد و یا توجیه پذیر است.

معرفی شاخص های مهم توجیه پذیر بودن یک طرح توجیهی

 تحلیل موازنه عرضه و تقاضای محصول *

انجام مطالعه بازار، اولین گام در مطالعات طرح توجیهی فنی- اقتصادی می باشد که طی آن خلاء بین عرضه و تقاضای محصول تولیدی مشخص می شود و در نهایت با تحلیل موازنه ای که صورت می پذیرد، وضعیت محصول تولیدی از نظر کشش بازار و اینکه آیا محصول مورد نظر در بازار به فروش خواهد رسید یا خیر؟ مشخص می شود.

مطالعه بازار، اولین بخش یک طرح توجیهی محسوب می گردد. در این بخش دو کلمه کلیدی بسیار مهم وجود دارد: “عرضه” و “تقاضا” . در ادامه تعریفی از هریک ارائه خواهد شد.

عرضه برابر است با مجموع کالاهایی که در بازار آماده برای فروش است. تمامی محصولاتی که در بازار موجود می باشد، ناشی از واردات محصول و همچنین تولیدات داخلی می باشد. تقاضا نیز برابر است با میزان مصرف محصول در داخل کشور بعلاوه میزان صادرات محصول به کشورهای هدف.

البته باید صحت و سقم این اطلاعات را بررسی کرد که این خود گامی مهم است، در یک سری از کالاها، آمار واقعی از میزان تولید و یا مصرف محصول نیست و یا دقت کافی ندارد. می بایست این آمارها را راستی آزمایی کرد و از صحت آن مطمئن شد؛ چرا که در تصمیم گیری توچیه پذیر بودن محصول از منظر بازار بسیار تاثیرگذار است. آمار میزان مصرف محصول، بسته به نوع کالا و یا محصول ممکن است وجود داشته باشد. مانند آمار وزارت جهاد کشاورزی در رابطه با مصرف کود و یا آمارهای مرکز ملی آمار ایران برای مصرف برنج، مرغ و… . در طرح هایی نیز ممکن است از روش های خاص مطالعات بازار مانند سرانه مصرف و یا مصرف ظاهری محصول استفاده شود. باید توجه داشت که برخی از آمارهای منتشر شده از اتاق بازرگانی و گمرک خالی از اشکال نیست، از آنجایی که ممکن است محصول با کد تعرفه های مشابه دیگری از آنچه که تعیین گردیده است صادر و یا وارد شود ممکن است این آمار منتشر شده با واقعیت اختلاف داشته باشد، از اینرو بررسی دقیق جهت تحلیل وضعیت واردات و صادرات محصول را جهت شناخت دقیق وضعیت بازار را می طلبد.

تا اینجا تمام اطلاعاتی که به دست می آید به وضعیت بازار محصول در سال های گذشته مربوط است، جهت تصمیم گیری بهتر باید پیش بینی از وضعیت محصول در بازار را طی سال های آتی (حداقل 5 سال) را نیز انجام داد. پیش بینی میزان عرضه محصول و پیش بینی میزان مصرف محصول (تقاضا) در سال های آتی هر کدام بصورت جداگانه و تخصصی توسط کارشناسان شرکت بهین صنعت یاب بررسی می گردد.

پیش بینی تقاضای محصول عبارت است از تقاضای خارجی (صادرات) همراه با تقاضای داخلی، پيش بيني تقاضا به عنوان يكي از مهمترين اركان مطالعه بازار مي باشد. به طوريكه با استناد به پيش بيني های انجام شده در ايـن بخش، تحليل وضعيت آينده صنعت مورد بررسي صورت مي پذيرد. روش هاي مختلفي براي پيش بيني تقاضا براي محصول مورد بررسي وجود دارد كه در انتخاب روش مـورد نظـر متـأثر از عوامـل مختلف زير مي باشد:

1. نوع محصول به لحاظ مصرفی، واسطه ای، سرمايه ای بودن
2. آمار و اطلاعات در دسترس

در این بخش با بهره گیری از یکی از روش های اقتصاد سنجی، روش روند گذشته، روش سطح مصرف، روش ضریب مصرف و یا فرآیند مارکو پیش بینی تقاضا محصول برآورد می گردد. پیش بینی تقاضای خارجی نیز با توجه به الگوهاي مختلف موجود و همچنين اطلاعات در دسترس در زمينه بازار جهاني و روند گذشته صادرات محصول، بدست می آید.

در پیش بینی عرضه محصول واحدهایی که در طی 5 سال آینده به بهره برداری می رسند و یا به عبارتی هم اکنون در دست اجرا بوده و دارای درصد پیشرفت فیزیکی از 1 تا 99 درصد می باشند ظرفیت عملی تولید آن ها بعلاوه میزان واردات محصول در آینده، به عنوان میزان عرضه محصول در سالیان آتی تلقی می گردد. در واقع واحدهای در دست اجرا را باید به عنوان رقیب بالقوه یک واحد صنعتی در محاسبات لحاظ نمود.

 در آخر با تحلیل موازنه عرضه و تقاضا و خلایی که وجود دارد می توان به این پرسش پاسخ داد که آیا طرح از منظر بازار دارای توجیه پذیری مناسبی است یا خیر؟ به طور مثال بدیهی است اگر میزان تقاضا بیشتر از میزان عرضه محصول باشد در آینده بازار با کمبود مواجه می شود، این بدان معناست که محصول مورد نظر از منظر بازار با تهدید و یا مشکل خاصی در آینده مواجه نمی شود و محصول کاملا توجیه پذیر می باشد.

توجیه پذیر بودن بخش بازار محصول در مطالعات امکان سنجی دلیلی نیست که کل طرح توجیه پذیر می باشد، در مقالات بعدی توجیه پذیر بودن یک طرح توجیهی از نظر فنی و مالی- اقتصادی مورد بررسی قرار می گیرد.