پرورش ماهی خاویار

پرورش ماهی خاویار فرصتی زودبازده و اقتصادی

با توجه به کاهش ذخایر طبیعی ماهیان خاویاری در جهان و دریای خزر، یکی از راه حل های بسیار موثر جهت افزایش تولید گوشت و خاویار، آبزی پروری می‌باشد. پرورش خاویار یک فرصت سرمایه گذاری جذاب با توجیه اقتصادی مناسب است.

تخم ماهیان خاویار از گرانترین غذاهای جهان است. دریای خزر به عنوان بزرگ‌ترین منبع ماهیان خاویاری در جهان بیش از ۹۰ درصد خاویار جهان را تأمین می‌کند. مصرف خاویار از ابتلا به بیماری افسردگی و بیماری‌های قلبی عروقی پیشگیری می‌کند، چرا که در خاویار غلظت اسیدهای چرب از نوع امگا۳ بسیار بالاست.

معرفی محصول

محصول طرح حاضر پرورش ماهی خاویار (فیل‌ماهی) می‌باشد. محصولات گوشتی ماهیان خاویاری به عنوان محصول اصلی می باشد. براساس اعلام انستیتو تحقیقات بین المللی ماهیان خاویاری که در رشت مستقر است، ماهیان خاویاری خزر به 5 گونه ی فیل ماهی، تاس ماهیان ایرانی، تاس ماهیان روسی، ازون برون و تاس ماهی شیپ طبقه بندی می شوند.

پرورش ماهیان خاویاری به صورت صنعتی قدمت 45 ساله دارد که از روسیه آغاز شد. ماهیان خاویاری را میتوان در سیستم های مختلف از جمله سیستم های متراکم، استخرهای خاکی و قفس های دریایی پرورش داد. در سیستم متراکم می توان در مخازن مستطیلی، گرد و چند ضلعی پرورش یابند. به عنوان مثال تراکم پرورش ماهی سیبری در سیستم نیمه متراکم 1.5 – 3 کیلوگرم در هر متر مربع بدون استفاده از سیستم های هوادهی می باشد. و در سیستم های متراکم با استفاده از روش های تزریق اکسیژن در هر متر مربع 50 – 80 کیلوگرم از این نوع ماهی را می توان پرورش داد.

خصوصیات: فیل‌ماهی بزرگ‌ترین ماهی آب‌های داخلی ایران است که از نقطه نظر کیفیت خاویار رتبه اول را به خود اختصاص داده ‌است. نام دیگر این ماهی بلوگا است و نمونه‌هایی از آن با وزنی در حدود ۱۴۰۰ کیلوگرم و سنی بیش از ۱۰۰ سال صید شده‌ است. هر ۲ یا ۳ سال یک بار تخم‌ریزی می‌کند و بین ۱۴ و ۱۷ سالگی بالغ می‌شود و به واسطه بهترین خاویار، رتبه گرانترین ماهی و خاویار جهان را داراست. از قامتی معادل یک و نیم متر تا بیش از چهار متر برخوردار است. رکورد صید آن در ایران ۶۲۰ کیلوگرم بوده ‌است.

زیستگاه: فیل‌ ماهی در دریا در قسمت میانی آب زندگی مینماید و پراکنش آن در ستون آب بستگی به مواد مورد تغذیه آن دارد. این گونه بیشتر در مناطقی با بستر گل‌و‌لایی زندگی میکند. دامنه وسیعی از تغییر دما و شوری را میتواند تحمل نماید. در دریای خزر در عمقهای ۱۰۰ تا ۱۴۰ متری مشاهده میشود، اما تعداد محدودی در مناطقی با عمق بیش از ۳۰۰ متر صید شدهاند.

غذا: نمونه هایی از فیل‌ماهی که برای تولید مثل به رودخانه ولگا مهاجرت می نمایند، از سوف معمولی، کیلکاها، شگ‌ماهی، کلمه، کپور، سیاه کولی، سوزن ماهی و شیشه ماهی تغذیه می نمایند.

تولید مثل: فیل‌ماهی در دو فصل بهار(اسفند و فروردین) و پاییز(شهریور و مهر) برای تولید مثل به رودخانه مهاجرت می نماید که البته از این میان بیشتر در فصل بهار دیده می شود. نرها در سن ۱۴ تا ۱۶ سالگی و ماده ها ۱۹ تا ۲۲ سالگی بالغ می شوند. تعداد تولید تخم از ۲۲۴۳۰۰ تا ۲۸۵۳۴۰۰ متفاوت می باشد. زمان تولید مثل آن تا حد زیادی بستگی به طغیان آب رودخانه دارد. دمای تولید مثل ۹ تا ۱۷ درجه سانتیگراد می باشد. بستر رودخانه در محل تولید مثل سنگلاخی و قلوه سنگی به همراه کمی ماسه می باشد.

اهمیت اقتصادی: ۶۳درصد از کل وزن بدن این ماهی قابل خوردن است. گوشت تازه و خاویار آن به ترتیب ۷/۶ درصد و ۲۶ درصد پروتئین دارد.

بررسی بازار

مهم‌ترین و اصلی‌ترین کاربرد گوشت ماهی، ارزش غذایی بالا و خاصیت درمان و پیشگیری از بیماری‌های گوناگون آن می‌باشد. اما علاوه بر آن امروزه از پوست ماهی خاویار، لباس شنا ساخته می‌شود و غضروف‌اش را در مواد اولیه ساختن چسب صحافی و داروهاي پزشکی به کار می‌گیرند. ماهیان خاویاري، افزون بر نقشی که در تولید خاویار و تأمین گوشت دارند، از چندي پیش در صنعت چرم سازي نیز کاربرد پیدا کرده‌اند. از این چرم براي تولید لباس شنا، کیف، کفش، کمربند و سایر صنایع استفاده می‌شود. این چرم از گوناگونی رنگ، طرح و دوام برخوردار بوده و در نوع خود بی‌نظیر است.

 با توجه به سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور، بخش صنعت و معدن کشور در افق سال ۱۴۰۴ باید به جایگاه نخست اقتصادی و صنعتی با ویژگی‌های زیر دست یابد:

:: توسعه یافته بر پایه فناوری پیشرفته و نوآور و بالنده و آینده نگر

:: صادرات گرا و کسب سهم عمده از تراز تجاری کشور

:: صادرات گرا و کسب سهم عمده از تراز تجاری کشور

:: خودکفا در تامین کالاهای راهبردی

:: بهره‌ور در تراز جهانی و منطبق با استانداردهای بازار منطقه‌ای و بین المللی

:: هم افزا در قالب شبکه‌ها، خوشه‌ها و زنجیرها

:: متوازن در مناطق مختلف کشور بر پایه قابلیت‌ها و مزیت‌های منطقه‌ای

در مورد صنایع غذایی نیز دستیابی به جایگاه نخست منطقه در تبدیل و پردازش محصولات غذایی با سهم ۱۰ درصدی از ارزش افزوده بخش صنعت و معدن دارای یک برند حلال معتبر در کشورهای اسلامی مد نظر است. با توجه به سند چشم‌انداز و نیاز غذایی منطقه طرح مذکور دارای بازاری مناسب می‌باشد و از لحاظ کسب سهم بازار دچار مشکلی نمی‌باشد.

ملاحظات اجرائی طرح

وجود زمینی که ایجاد استخر در آن، مورد تایید ادارات مربوطه باشد و نیز بتوان آب شور دریا را به این استخرها انتقال داد 2شرط اساسی، برای ایجاد مزارع پرورش ماهیان خاویاری است. اگر حداقل زمین مورد نیاز برای احداث مزرعه ی پرورش ماهیان خاویاری را یک و نیم هکتار فرض کنیم، در850 هکتار از زمین های ساحلی گیلان که برای این کار مساعدند میتوان بیش از 560 مزرعه ی پرورش ماهیان خاویاری احداث کرد.

برآورد می شود از این مزارع بتوان پس از یک دوره ی 4ساله، سالانه 8 هزار و 400 تن گوشت ماهیان خاویاری و پس از یک دوره ی 8 ساله دست کم هزار و 120 تن خاویار تولید کرد.

سرمایه گذاری مورد نیاز

مطابق تحقیقات بهین صنعت یاب برای  احداث واحد پرورش آبزیان با اشتغالزایی برای 15 نفر به حدود ۷۷میلیارد ریال سرمایه ثابت نیاز دارید. بازدهی طرح حدود ۳۴ درصد می باشد و کمتر از  ۳ سال می توانید سرمایه اولیه خود را برداشت نمایید.

مزایای اجرای طرح

:: از نظر هزینه، هزينه‌ي توليد ماهي خيلي ارزان تر از توليد گوشت‌هاي ديگر است.

:: وابستگي توليدات آبزيان به ارز بسيار كم است.

:: علاوه بر خاصیت‌های فراوان این ماهی، مصرف خاویار در پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های آرتریت رومائید (التهاب مفاصل)بیماری‌های دستگاه گوارش و بعضی از انواع سرطان بسیار مؤثر است تمامی این موارد سبب بالا بودن تقاضای این ماهی می‌باشد.

:: مطابق ماده ۸۱ مالیاتی کشور درآمد حاصل از كلیه فعالیت‌های كشاورزی، دامپروری، پرورش ماهی و زنبورعسل و پرورش طیور، صیادی و ماهیگیری، نوغان‌داری، احیاء مراتع و جنگل‌ها، باغات و اشجار از هر قبیل و نخیلات از پرداخت مالیات معاف می‌باشند.

 کوتاه سخن اینکه

با روند فعلی صید ماهیان خاویاری و نیز ناکافی بودن سازوکارهای حفاظتی این گونه ی دریایی ارزشمند، آینده ی روشنی در انتظار فسیل زنده ی خزر نیست. نابودی تدریجی و انقراض نسل، تراژدی ناخوشآیندی است که این ماهیان را تهدید می کند. پرورش ماهیان خاویاری با توجه به اینکه وابستگی به دریا را در تولید خاویار و گوشت ماهیان خاویاری کم می کند در حفظ نسل این گونه از آبزیان موثر ارزیابی می شود. البته دیگر فواید اقتصادی پرورش ماهیان خاویاری به ویژه در زمینه ی تولید ارزش افزوده و کمک به اقتصاد منطقه هم آنقدر مهم هست که رفع مشکلات ساختاری این کار را در اولویت برنامه های مسئولان ذیربط قرار دهد.

منبع: واحد تحقیقات سرمایه‌گذاری بهین صنعت یاب