تولید ورمی کمپوست
تولید مکمل های خوراکی پیتیدی با هیدرولیز آنزیمی کرم خاکی
افزايش جمعيت کشور در سال‌های اخير و به تبع آن افزايش مصرف فرآورده‌های غذايی موجب شده است که روش‌های سنتی استحصال مواد غذايی کشاورزی و دامداری بويژه روش‌های منسوخ پرورش مرغ گوشتی و تخم‌گذار کارآيی خود را از دست بدهند. با رواج روش‌های صنعتی و نوين پرورش مرغ گوشتی نقش مکمل‌ها و افزودنی‌ها به جيره غذايی ماکيان بسيار پررنگ‌تر شده است. از جمله اين مواد می‌توان به اسيدهای آمينه، پروتئين‌ها، ويتامين‌ها و حتی آنزيم‌ها اشاره کرد که موجب استفاده بهينه از مواد غذايی اصلی که همان ذرت، سويا، گندم و کلزا می‌باشد، می‌گردد. اين محصولات در شكلي نوين بصورت ماده حاصله از هيدروليز پروتئولايتيك پروتئين‌ها بدست مي‌آيند و به عنوان يك افزودني به جيره غذايي دام، طيور و آبزيان كاربردهاي گسترده‌اي يافته‌اند.
کرم خاکی را بهتر بشناسیم
غذای اصلی كرم‌های خاكی بقایای مرده و پوسیده گیاهی به انضمام بقایای ریشه گیاهان و نیز كود دامی است. كرم‌های قرمز بارانی بیشتر مواد زائد آشپزخانه را نیز خواهند خورد. ضایعات سبزیجاتی كه در حین تهیه غذا به وجود می‌آید برای کرم‌ها قابل‌استفاده است؛ مانند پوست سیب‌زمینی، هویج، كاهو، كلم، كرفس، سیب، پوست موز، گریپ‌فروت و پوست پرتقال، برگ چای، چای كیسه‌ای، تفاله قهوه، كاغذ و مقوا. بعضی از ضایعات زودتر از سایر مواد به كود تبدیل می‌شوند. پوست موز حدود یك هفته طول می‌كشد درحالی‌که پوست پرتقال حدود یک‌ماه طول خواهد كشید تا كاملاً تجزیه شود. نوع و مقدار مواد غذایی در دسترس نه‌تنها روی جمعیت كرم‌های خاكی، بلكه روی انواع گونه‌های موجود و نرخ رشد و … تأثیر می‌گذارد.
زایدات کشاورزی شامل باقیمانده محصولات و محصولات جانبی آنها مانند زایدات غلات، دانه‌های روغنی، نیشکر، ساقه ذرت، کتان، کنف، محصولات فرعی کارخانه‌های روغن، کارخانه‌های چای و شکر و صنایع مرتبط با میوه و سبزیجات دارای قابلیت تبدیل به کرم‌پوسال (ورمی‌کمپوست) هستند، روزنامه‌های سیاه‌وسفید معمولی نیز می‌توانند کمپوست شوند هرچند نیتروژن آنها پایین است و درنتیجه سرعت تجزیه را کاهش می‌دهند. اگر کاغذ کمپوست شود نباید بیش از 15 درصد وزن کل مواد توده کمپوست باشد. زایدات کشاورزی از قبیل باقیمانده محصولات، زایدات سبزیجات، تفاله نیشکر و … فضولات احشام (فضولات گاو، گوسفند و. . .، زایدات شهری (زباله شهری)، زباله‌های صنعتی، زایدات گیاهان از قبیل برگ، خاک‌اره (برای هر صد کیلوگرم خاک‌اره به یک کیلو نیتروژن نیاز است) و… قابل تغذیه توسط کرم‌ها هستند. کیفیت محصول تولیدشده با به‌کار بردن کود آلی افزایش می‌یابد، اغلب مواد آلی زاید قابل‌تجزیه بیولوژیکی می‌توانند به کود تبدیل شوند، حدود 5 تا 10 درصد موادی که توسط کرم بلعیده می‌شوند در بافت‌های بدن کرم به‌منظور رشد و فعالیت‌های متابولیکی جذب و بقیه به‌صورت کودهای گرانولی دفع می‌شوند. درمجموع هر کرم قادر است در روز معادل وزن خود تا دو برابر تغذیه کند و 60 درصد آن را به كود ورمی‌کمپوست تبدیل کرده و دفع کند.
صنعت Vermi-Culture
اهميت كرم‌هاي خاكي در بازيافت ضايعات و مواد به خوبي شناخته شده است. استفاده از كرم‌هاي كمپوستي براي بازيافت زباله‌هاي آلي در ايران در حال توسعه است. تعداد و نوع كرم‌هاي كمپوستي جهت تبديل مواد اوليه به كود ورمي كمپوست بستگي به عوامل زيادي از جمله نوع و ميزان مواد اوليه (زباله‌هاي آلي) دارد. در تكنولوژي توليد ورمي كمپوست در سطح وسيع، بحث پرورش كرم يا Vermiculture نيز مطرح میشود. هدف اصلي در صنعت ورمي‌كالچر بر خلاف فناوري ورمي‌كمپوست، رشد و تكثير و افزايش مداوم جمعيت كرم‌ها، به خاطر بدست آوردن هر چه بيشتر تعداد كرم، در محيط پرورشي آنها مي‌باشد. كرم‌هاي بدست آمده را مي‌توان در عمليات توليد ورمي‌كمپوست و يا ساير مصارف بيوتكنولوژي مورد استفاده قرار داد.
ورمی کمپوست
يکي از مهمترين مشکلات بشر امروز زباله‌هاي توليد شده است. اين زباله‌ها که حاوي مقادير بسيار زيادي مواد آلي، معدني، پروتئيني و … هستند و به همين منظور طلاي کثيف نام گرفتند.
طي بررسي‌هاي به‌عمل آمده در حدود دويست روش براي بازيافت و مديريت زباله‌هاي شهري در جهان وجود دارد، اما يکي از موفق‌ترين اين روش‌ها که در طي آن هيچ‌گونه مشکل ديگري ايجاد نشده و توانايي توليد محصول نهايي نيز موجود مي‌باشد استفاده از کرمهای خاکی برای تولید کود خواهدبود.
ورمی کمپوست ها، موادی شبیه کود برگ رسیده هستند که به طور ظریفی تقسیم‌بندی شده‌اند و دارای قابلیت های تخلخل، تهویه، زهکشی و نگهداری آب می باشند که فعالیت میکروبیایی به توسط روابط متقابل میان کرمهای خاکی و میکروارگانیسم ها در فرایندی غیر ترموفیلیک تثبیت می‌گردد. ورمی کمپوست ها حاوی مواد مغذی بسیار زیادی می‌شوند. زمانی که از گیاهانی شکل بگیرند که دارای نیترات، فسفات و پتاسیم قابل حل و کلسیه قابل تبادل باشند ورمی کمپوستها دارای نواحی سطحی وسیع دارای ذرات ریزی هستند که میکروسیت‌های بسیاری را برای فعالیت میکروبی و نگهداری قوی مواد غذایی فراهم می‌سازد ورمی کمپوستها در محیط‌هایی که دارای تعداد جمعیت و تنوع میکروبی هستند، غنی می‌باشند خصوصاً در قارچ‌ها، باکتری‌ها و استینومیسیت‌ها ورمی کمپوستها فعالیت‌های بیولوژیکی را به طور ثابت افزایش می‌دهند که می‌تواند سبب گردد گیاهان جوانه زده، رشد و گل دهی داشته و در مقایسه با محیط های کشت تجاری که مستقل از مواد غذایی موجود هستند بازده بهتری را ارایه کند.
برای مثال، جانشین کردن مقادیر کم ورمی کمپوست ها به جای مخلوط پوتینگ کشت در سبزیجات خاک کمتر به افزایشی چشمگیر در رشد و جوانه زدن فلفل، گوجه فرنگی و ماری گلد (گل همیشه بهار) در گلخانه ها می انجامد، زمانیکه تمامی مواد غذایی ضروری حتی کمترین مقدار %3-5 تا حد متوسط مقادیر جایگزینی در دسترس باشند. ورمی کمپوستها حاوی تنظیم کننده های رشد گیاهی و سایر مواد تأثیر گذار بر رشد گیاهی که توسط میکروارگانیسم ها تولید می‌شوند. از جمله ی نمک آلی یا معدنی اسید هومیک هستند. کرشینامورثی و واجارابهیا، تولید سیتوکینین‌ها و هورمون‌های گیاهی را در فضولات ارگانیکی گزارش کرده اند که به توسط کرم های خاکی فرآوری شده بودند. ورمی کمپوست ها همچنین حاوی مقادیر وسیعی از مواد هومیک و برخی تأثیرات این مواد بر تنظیم کننده های رشد گیاهی یا هورمون‌ها می‌باشند با این وجود، تحقیقات بسیاری بر روی کاربرد ورمی کمپوست ها در گلخانه‌ها نشان داده که تعداد کارگران کمتری در مزارع تحت تأثیر این مواد واقع شده‌اند تا در محیط گلخانه‌ها.
مزایای تولید ورمی کمپوست
پروتئين هيدروليز شده كرم خاكي داراي مزاياي زيادي مي‌باشد. در چين باستان از اين تركيب به عنوان تب‌بر، تسكين دهنده درد، برطرف كننده آسم، كاهش فشار خون، ضد باكتري، ضد تشنج، بازكننده عروق، محرك رشد كودكان، برطرف كننده ضعف جنسي، تحريك غدد شيردهي، حفاظت كننده پوست و ملين و آرامش بخش استفاده شده است. با پيشرفت دانش پزشكي بسياري از مواد دارويي مفيد از كرم خاكي استخراج شده‌اند. داروهايي نظير Lumbritin، Lumbrofebrin، Terrestrolumbrolysin جهت درمان بيماري‌هاي كبدي و نيز آنزيم‌هاي مهمي همچون Lumbrokinase جهت رفع تصلب شرائين و گرفتگي عروق از كرم خاكي استخراج مي‌شوند.
استفاده از اين محصول در كنسانتره‌هاي خوراك دام و طيور داراي مزاياي زير مي‌باشد:
- يك كنسانتره پروتئيني خوراكي موثر براي خوراك دام است.
- امكان بازيابي اسيد آمينه هاي ضروري حيوانات شيرده در دوره شيردهي را مهيا مي‌كند.
- عامل محرك رشد است.
- عامل محرك سيستم ايمني جانوران است.
- باعث تحريك سرعت رشد، عضله‌سازي و مقاومت فيزيكي مي‌گردد.
- دوره بازيابي بيماري و برطرف شدن خستگي را كوتاه مي‌كند.
- كاملاً طبيعي است و هيچ تعارضي با داروها ندارد.
صرفه های اقتصادی در تولید ورمی کمپوست
از نظر اقتصادی کشت و پرورش کرم خاکی وقتی مقرون به صرفه است که بتوان از موادی که دارای هیچ‌گونه هزینه‌ای نباشد استفاده کرد. مثل پسماندهای رستوران‌ها، آشپزخانه‌ها، اماکن میوه و تره‌بار، مواد زائد کارخانه‌های تهیه مواد غذایی (کارخانه آردسازی و روغن‌کشی سویا). تغذیه کرم‌ها باید به‌طور مرتب و معمولاًیک‌بار در هفته صورت گیرد.
انباشتن بیش‌ازحد مواد غذایی در بستر، سبب ایجاد بوی نامطبوع و ترکیبات سمی میشود. بهترین روش برای تهیه برنامه و میزان تغذیه، تعیین میزان مصرف کرم از آخرین تغذیه و همچنین شرایط موجود کرم‌هاست. زمانی که آخرین مواد‌غذایی تغذیه شده تقریباً در حال تمام شدن است زمان تغذیه مجدد هست.
برای داشتن بهره‌وری بالاتر و اینکه بیشترین تولید و استفاده را در یک دوره تولید داشته باشید باید مرتبا به تغییرات بستر پرورش کرم‌ها توجه کنید. اگر به نظر برسد که رشد کرم‌ها متوقف شده یا زادوولد آنها کاهش یافته احتیاج به‌اضافه کردن پروتئین بیشتری در مواد غذایی است. مرکز تهیه کرم خاکی در فیلیپین توصیه می‌کند که بهترین ترکیب غذایی برای کرم خاکی مخلوطی از 55 درصد خاک‌اره، 35 درصد پوسته برنج و 10 درصد سبوس برنج است. این مخلوط باید به مدت سه هفته تخمیر شود تا حرارت آن بین 5/15 تا 20 درجه سانتی‌گراد برسد.
نکات کلیدی
رطوبت مناسب بستر، هوادهی، تغذیه، جلوگیری از سفت شدن بستر و نگهداری ph در حد 7-8 از نکات کلیدی در تولید کرم‌پوسال (ورمی‌کمپوست) است. بستر باید به‌گونه‌ای باشد که هوای زیادی را به درون خود راه بدهد. کرم‌ها علاقه‌ای به باکتری‌های بی‌هوازی ندارند و اگر تحت چنین شرایطی قرار گیرند محلی را که باعث آزارشان میشود ترک می‌کنند و اگر قادر به این کار نباشند خواهند مرد. کرم‌ها نیز درست مانند بیشتر جانوران به تنفس نیاز دارند. لازم است که تقریبا هر دو یا سه هفته یک‌بار چند اینچ از لایه‌های بالایی بستر را به‌آرامی به هم زد تا گازهای ایجادشده خارج شوند. این کار همچنین از فشردگی بستر جلوگیری می‌کند. لایه‌های سطوح پایین‌تر را نیز می‌توان به میزانی بسیار کمتر از لایه‌های بالایی به هم زد. در بسترهای کود حیوانی که کرم‌ها مشغول فعالیت تولید کود هستند در اثر فعالیت‌های گازی کود حیوانی گاز متان تولید میشود که باعث از بین رفتن کرم‌ها میشود.
لازم است که به‌طور متناوب پشته به هم زده شود تا گاز متان از داخل پشته خارج‌شده و کرم‌ها فعالیت خود را ادامه دهند. بسته به روش تولید ابزارهای دستی و مکانیزه مختلفی برای این کار وجود دارد. در حال حاضر این کار در ایران با روش دستی و با ابزاری شبیه شن‌کش انجام میشود. لازم به ذکر است که این کار را با بیل نمی‌توان انجام داد چون به کرم‌ها آسیب می‌رساند. دستگاه‌هایی در ایران در حال طراحی و ساخت است که با بسته شدن به پشت تراکتور فرآیند هوادهی را با سرعت و هزینه کمتر انجام می‌دهد و امکان تولید در حجم‌های انبوه را فراهم می‌کند.
منبع: واحد تحقیقات سرمایه‌گذاری بهین صنعت یاب
