تولید پودر ماهی
در این مطلب قصد معرفی تولید پودر ماهی را داریم، چراکه با توجه به وجود مناطق حاشیه خلیج فارس و دریای عمان و همچنین مناطق حاشیه دریای خزر در کشورمان ضرورت آن احساس می‌شود. ابتدا به معرفی پودر ماهی می‌پردازیم و سپس شرح فرآیند تولید پودر ماهی و روغن ماهی را تشریح خواهیم نمود، امیدوارم تا انتهای مطلب همراه بهین صنعت یاب باشید.
تولید پودر ماهی صنعت رو به رشدی است که درسال‌های اخیر مورد توجه سرمایه‌گذاران و کارآفرینان قرار گرفته، اما در شرایط فعلی بازار با مشکلاتی در زمینه فروش مواجه شده است. پودر ماهی که بیشتر در صنعت دام و طیور مورد استفاده قرار می‌گیرد یکی از پتانسیل‌های بالقوه سرمایه‌گذاری در کشور محسوب می‌شود که به‌رغم قابلیت‌های بالایی که در این زمینه وجود دارد همچنان سرمایه‌گذاری قابل توجهی در این بخش صورت نگرفته است. در حال حاضر اکثر شرکت‌های تولید‌کننده پودر ماهی در مناطق شمالی و جنوبی کشور مشغول فعالیت هستند. توجه به بازارهای صادراتی یکی از عواملی است که می‌تواند رشد قابل توجه شرکت‌های تولیدی را در این بخش به همراه داشته باشد. از سوی دیگر با وضعیت نامناسب صنعت دام و طیور در کشور بازارهای صادراتی فرصت مناسبی برای تولیدات پودر ماهی در کشور به شمار می‌آید.
معرفی محصول
پودر ماهي عبارتست از محصول جامد فرآوري شده‌اي كه از آبگيري، پختن، جداسازي، خشك كردن و آسياب ماهي به دست مي‌آيد.
پودر و روغن ماهي هزاران سال است كه توسط تمدن‌هاي مختلف مصرف مي‌شود، بعنوان مثال در كشور‌هاي شمالي، از روغن ماهي بعنوان سوخت براي روشنايي چراغ‌ها استفاده مي‌شد. نروژي‌ها از حدود ٨٠٠ سال قبل از ميلاد مسيح، روغن ماهي توليد مي‌كرده‌اند و از آن در برهه‌هاي مختلف استفاده‌هاي متفاوتي از قبيل استفاده بعنوان كود و يا غذاي حيوانات مي‌كردند. در ژاپن پودر و روغن ماهي تا مدت‌ها بعنوان يك غذاي اصلي در سفره انسان‌ها حضور داشت. در حال حاضر پودر ماهی در کشور دارای مصارف تغذیه دام و طیور و پرورش آبزیان می‌باشد و همچنین روغن ماهی که از محصولات جانبی این طرح است، برای مصارف دارویی کاربرد دارد.
کاربرد پودر و روغن ماهی
پودر ماهي به عنوان منبع غني پروتئين در تغذيه دام، طيور و آبزيان نقش بسزايي دارد. در حال حاضر اين محصول در صنعت مرغداري كه دومين صنعت كشور مي‌باشد، مصرف فراواني داشته و حدود 12- 6 درصد از ماده تشكيل دهنده دانه مرغ را در بر مي‌گيرد. همچنين در سال‌هاي اخير اين ماده در سر سفره غذاي انسان‌ها نيز به طور مستقيم حضور پيدا كرده است.
روغن ماهي نيز همانند پودر ماهي در صنعت پرورش حيوانات به ويژه آبزيان نقش مهمي را داراست و باعث افزايش رشد، ضريب تبديل خوراك (FCR ) و مقاومت در برابر بيماري مي‌شود.
استفاده‌ي تركيبي از پودر و روغن ماهي در پرورش آبزيان باعث رشد چشمگير آنها، كاهش هزينه‌هاي توليدي و حفظ و بهبود طعم ماهيان خوراكي مي‌شود. بر اساس آمار ارائه شده از شركت‌هاي مهم پرورش آبزيان در جهان، رژيم غذايي مورد استفاده آنها داراي 54- 25 درصد پودر ماهي و 32 – 25 درصد روغن ماهي مي‌باشد.
ساير مصارف روغن ماهي عبارتند از:
– مصرف خوراكي براي انسان
– مصرف دارويي
– توليد لوازم آرايشي و بهداشتي (از قبيل صابون و …)
– صنعت رنگ سازي
آشنایی با فرآیند تولید پودر ماهی
روال کار به این شرح است که، ماهيان پس از صيد از محل ذخاير توسط كشتي‌هاي صيادي، در مخازن آب سرد (RSW ) نگهداري و به اسكله مجتمع حمل مي‌شوند.ماهي‌ها پس از آبگيري و توزين به داخل مخازن سرد كارخانه پمپ مي‌شوند؛ سپس به دستگاه طبقه‌بندي (Classifier) فرستاده شده تا ماهي هاي ريز و درشت از هم جدا شوند.ماهي‌هاي درشت پس از عبور از خرد كن (Mincer) در مخزن موقت (Buffer Tank) براي توزيع بين دستگاه‌هاي پخت (Cooker) به همراه ماهي هاي ريز ذخيره مي‌شوند.
ماهي‌ها به مدت 20 دقيقه در دستگاه‌هاي پخت توسط بخار توليد شده در دستگاه‌هاي بويلر (Boiler) پخته شده و به دستگاه‌هاي جدا كننده (Tricanter) منتقل مي‌شوند.
سوپ حاصله در دستگاه جدا كننده به سه فاز تقسيم مي‌شود:
1- پودر ماهي (مرطوب)
2- روغن ماهي
3- پساب
روغن ماهي به مخازن موقت هدايت شده و براي ورود به دستگاه سانتريفوژ در يك مبدل حرارتي گرم مي‌شود؛ اين روغن پس از خالص سازي در سانتريفوژ در مبدل حرارتي ديگري سرد شده، به مخازن روغن جهت بسته بندي منتقل مي‌گردد.
پودر ماهي پس از عبور از دستگاه همگون ساز (Wet Mill) ، توسط كانواير به خشك كن اول هدايت مي‌شود. رطوبت پودر در اين مرحله توسط گرماي حاصله از مشعل‌هاي گاز سوز به آرامي گرفته مي‌شود.پساب به دستگاه اواپراتور (Evaporator) رفته پس از تبخير در چند مرحله تغليظ گشته و به صورت كنسانتره در مي‌آيد.
پودر ماهي پس از مخلوط شدن با كنسانتره، قبل از ورود به خشك كن دوم براي يكنواختي به همگون ساز مي‌رود. مخلوط پودر و كنسانتره وارد خشك كن دوم مي‌شود تا رطوبت آن گرفته شده و به حداكثر 10-7 درصد برسد.
اين پودر به وسيله خنك كننده (كولر) به دماي مطلوب (حدود 33-28 درجه سانتي گراد) رسيده و وارد آسياب (Hammer Mill ) گشته تا يكنواختي جنس و دانه‌بندي آن استاندارد گردد. پس از اين مرحله با افزودن آنتي اكسيدان به پودر حاصله، ماندگاري آن به بالاترين مدت ممكن افزايش مي يابد.بسته بندي و پالت بندي پودر به دست آمده آخرين مرحله از اين فرآيند مي‌باشد.
محصول با کیفیت همواره بازار دارد
مهم‌ترین بخش هر فعالیت تولیدی بخش فروش و بازاریابی است. در حال حاضر در مصرف پودر ماهی استان‌های اصفهان، تهران، قم، اردبیل و قزوین از مهم‌ترین بازارهای داخلی به‌شمار می‌آیند. برند‌سازی و شناخته شدن در بین مشتریان تا حد زیادی از مشکلات فروش در بازار می‌کاهد.
کیفیت محصول تولیدی هم تا حد زیادی به نوع مواد اولیه مصرف شده در تولید پودر ماهی بستگی دارد. مثلا ماهیان کیلکا به دلیل پروتئین بالایی که دارند کیفیت بهتری را به دست می‌دهند و طبیعتا به لحاظ قیمتی هم قیمت تمام شده بالاتری دارند. به گفته کارشناسان، پودرماهی به دلیل داشتن پروتئین عبوری در خوراک دام‌های سنگین به‌ویژه دام شیری کاربرد زیادی دارد و یکی از عناصر اصلی رژیم غذایی آنها به‌شمار می‌رود. همچنین در خوراک مرغ گوشتی و تخم‌گذار مورد استفاده قرار می‌گیرد. در تولید آبزیان نیز یکی از رژیم‌های اصلی غذایی ماهیان پرورشی و میگو به‌حساب می‌آید.
مزایای تولید پودر ماهی
پودر ماهي محصولي است که از پختن، خشک کردن و آسياب کردن ماهي کامل يا ضايعات ماهي به‌دست مي‌آيد و با درصدهاي مختلف در ترکيب خوراک دام، طيور و آبزيان يا به صورت مکمل‌هاي غذايي آنها مورد استفاده قرار مي‌گيرد. از مهم‌ترين مزاياي توليد پودر ماهي در کشور به جز بحث اشتغال‌زايي مي‌توان به جلوگيري از ضايعات صنايع کنسروسازي و استفاده بهينه از ماهيان غير‌خوراکي اشاره کرد. از سوي ديگر، ارز‌آوري قابل توجه اين صنعت در صورت توجه به بازار‌هاي صادراتي يکي ديگر از مزاياي توليد پودر ماهي در کشور است. درحال‌حاضر شرکت‌هاي توليد‌کننده پودر ماهي در استان‌هاي گيلان، مازندران، هرمزگان، بندرعباس و غيره فعال هستند.
مهم‌ترين مزيت پودر ماهي براي استفاده در صنايع دام و طيور داشتن پروتئين عبوري و قيمت مناسب آن است. اين محصول يک منبع غني پروتئيني است و از نظر دارا بودن اسيدهاي آمينه ضروري همانند متيونين و ليزين که براي رشد و توليد اهميت زيادي دارند، غني است. ازسوي ديگر انرژي قابل سوخت و ساز پودر ماهي نسبت به ساير منابع پروتئيني که در تغذيه آبزيان به‌کار برده مي‌شود، بالاتر است. بازدهي بالا و کيفيت مناسب اين محصول باعث شده پودر ماهي به‌عنوان يکي از رژيم‌هاي غذايي ثابت در صنايع دام و طيور قرار گيرد.
منبع: واحد تحقیقات سرمایه‌گذاری بهین صنعت یاب
