یکی از کمبودهای فاحش در افزایش ظرفیت تولید فولاد در ایران، آهن قراضه است و وضعیت بحرانی این محصول آهنی موجب ایجاد ضعف در صنعت فولادسازی شده است، چراکه حجم آهن قراضه‌های تولیدی کفاف مصرف داخلی را نمی‌دهد و از سویی روش ساخت و سازها و رکود در پروژه‌های عمرانی در کشور موجب شده جمع‌آوری و تولید آهن‌قراضه با سختی همراه شود.
صنایع بازیافت یکی از بخش‌های روبه‌رشد اقتصادی در کشور است که در حال حاضر از بخش اندکی از پتانسیل‌های آن استفاده می‌شود. به‌طور کلی دو الزام اساسی، وجوب ایجاد و توسعه صنایع بازیافت را در هر کشوری روشن می‌کند؛ الزام اول اینکه هر کالایی پس از مصرف، پسماندی برجای می‌گذارد و به‌عنوان یک ماده زائد به شمار می‌رود از این رو تهدیدی برای طبیعت و محیط زیست محسوب می‌شود که باید چاره‌ای برای آن اندیشیده شود، دلیل دوم هم در باب تامین مواد اولیه است چرا که بخش وسیعی از پسماند‌های تولید شده قابلیت بازیافت و استفاده دوباره در فرآیند تولید را‌داراست، به‌عنوان مثال از 15هزار تن مصرف فعلی آهن در صنایع فولاد کشور حدود شش هزار تن آن آهن قراضه و از مواد بازیافتی است.
وضعیت آهن قراضه در ایران
در حال حاضر آهن قراضه در ایران فقط کمتر از یک‌سوم نیاز فولادسازها آن هم به شکل ضایعاتی درهم عرضه می‌شود در حالی که فولادسازها می‌توانند با ایجاد واحدهای صنعتی بازیافت فلزات، به‌طور مشترک در هر منطقه هم ضایعات تولیدی خود را بازیافت کرده و هم ضایعات صنعتی، عمومی و خانگی را به قراضه مناسب، ارزان و قابل دسترس تبدیل کنند.
اگر بخواهیم نگاهی کارشناسانه و ریشه‌ای داشته باشیم، با نگاهی به اخبار منتشر شده درباره فلزات آهنی، این نکته را درک می‌کنیم که هم‌اکنون اکثر کارخانه‌های فولادسازی برای تولید، به همین آهن قراضهها احتیاج دارند. اما آنطور که از شواهد و قرائن پیداست، میزان جمع‌آوری این ماده اولیه در سراسر کشور بسیار کمتر از مصرف کارخانه‌هاست. به عبارتی، تولید آهن‌قراضه در ایران چیزی حدود 2 تا 5/2میلیون تن تخمین زده می‌شود، اما نیاز کارخانه‌ها 4 تا 5/4میلیون تن در سال است، بنابراین حدود 50درصد بیشتر از میزان جمع‌آوری این ماده حیاتی برای تولید فولاد احتیاج داریم تا به نقطه سر به سر نزدیک شویم.
کشوری مانند ترکیه که در تولید فولاد پیشرو است، حدود 75درصد از نیاز آهن‌قراضه خود را از کشورهای دیگر وارد می‌کند. اما به گفته فعالان این بخش، در مورد این محصول، واردات رسمی صورت نمی‌گیرد و همچنان کارخانه‌ها با مشکل کمبود مواجهند.
این در حالی است که طبق چشم‌انداز سال 1404 قرار است تولید فولاد کشور به 55میلیون تن در سال برسد. بنابراین برای رسیدن به چنین هدفی باید 9 تا 11تن آهن‌قراضه در اختیار کارخانه‌های فولادی قرار بگیرد. اگرچه تنها 15درصد کارخانه‌ها از سوی بخش خصوصی اداره می‌شود و این فعالان از تکنولوژی‌ای استفاده کرده‌اند که ماده اولیه آنها آهن است، اما در حال حاضر رکودی محسوس، صنعت فولاد را در بر گرفته که در چنین حالتی، باز هم نیاز آنها به قراضه بیش از مقدار تولید شده است. در حالی که بازار آهن‌قراضه در کشور گردش مالی 5 تا 6هزارمیلیاردی دارد، اما فعالان این بخش بزرگ‌ترین مشکل آن را نداشتن اتحادیه، صنف و انجمن می‌دانند. چنین خلایی راه را برای سودجویان باز کرده و اکنون مشکلات زیادی متوجه این بخش شده است.
خریداران آهن‌آلات که اکثرا وانتی‌های گردشی هستند، انواع و اقسام وسایل آهنی را به قیمتی اندک (حدود کیلویی 800 تا هزار تومان) خریداری می‌کنند و آنها را با 100 تا 200تومان سود به کارگاه‌های فرآوری آهن قراضه که در اطراف شهرهای بزرگ قرار دارند، می‌فروشند. در تهران این مکان‌ها بیشتر حوالی خاوران، ورامین، جاده ساوه و خلازیر مستقر هستند. کارگاه‌های فرآوری آهن‌قراضه انواع و اقسام آهن‌آلات را خریداری کرده و با دستگاه‌های مخصوصی که دارند، آنها را دسته‌بندی و جداسازی می‌کنند. برای راه‌اندازی یک کارگاه اینچنینی حداقل باید 300میلیون تومان سرمایه درگردش در اختیار داشت.
all types of scrap metals
سرمایه گذاری در بازیافت صنعتی
عدم آگاهی به نحوه عملکرد بازیافت صنعتی، باعث این نگاه در بازار ایران شده که ضایعات فلزی کافی در دسترس نیست در حالی که نه تنها بازیافت صنعتی ارتباطی به مقدار آن ندارد، بلکه پایین بودن هزینه تولید (با قیمت تمام شده کیلویی 50 ریال در مقایسه با کیلویی 800-750 ریال در روش سنتی) استاندارد بودن محصول، راندمان و سودآوری بالا (بازیافت صنعتی فلزات غیرفولادی و گران‌قیمت) و یکسری واقعیت‌های دیگر که در ذیل به آنها اشاره می‌شود، خلاف این نگاه را ثابت می‌کند:
:: بیش از 4 میلیون خودرو فرسوده در کشور وجود دارد که سالی 350 تا 400 هزار عدد به این رقم اضافه می‌شود.
:: بیش از 30 هزار کامیون، اتوبوس، مینی‌بوس و تراکتور فرسوده در کشور موجود است که سالی حدود 5 هزار عدد به آن نیز افزوده می‌شود.
:: بازسازی صنایع به زودی 5/7 تا 10 میلیون تن ضایعات فلزی ایجاد می‌کند.
تنگنای واردات آهن قراضه برای صنعت فولاد
قراضه آهن یک محصول تولیدی است نه کالایی که به راحتی بتوان آن را در بازار جهانی خرید و به کشور وارد کرد، حتی اگرامکانات این مساله نیز در بنادر جهت تخلیه و بارگیری وجود داشته باشد (که البته در ایران وجود ندارد). تجربه اخیر یکی از فولادسازان بزرگ کشور در وارد کردن فقط 2 هزارتن ضایعات فلزی با مشکلات فراوان از قزاقستان گواهی بر این واقعیت است.
ضایعات فلزی که به نظر می‌رسد در عراق و افغانستان موجود است نیز به دلیل بمب‌گذاری‌ها و تداوم جنگ، دارای مقادیر زیادی مواد شیمیایی خطرناک است که قبل از شست‌وشو‌ی شیمیایی تخصصی و اطمینان از بی‌خطر بودن آنها در مراحل خرد شدن و انتقال قابل استفاده نیستند، از این رو دل بستن به واردات ضایعات قراضه از کشورهای همسایه نیز امیدی واهی به نظر می‌رسد.
صنعت فولادسازی پاکستان به دلیل همین مشکل (کمبود قراضه) در حال نیمه تعطیل قرار دارد. کشورهای اروپایی مدتی است که چرخه استفاده از فلزات را در داخل کشورها و اتحادیه اروپا تکمیل کرده‌اند و فقط ممکن است به‌طور تصادفی ضایعات خود را در بازارهای جهانی بفروشند. خودروسازان این کشورها بزرگ‌ترین مراکز بازیافت را ایجاد کرده‌اند.
ایالات متحده آمریکا، به دلیل سرمایه‌گذاری وسیع، متنوع و با تکنولوژی پیشرفته در صنعتی کردن بازیافت فلزات نه تنها صادر‌کننده بزرگ قراضه فولادی در جهان است، بلکه به خاطر استراتژیک بودن این ماده اولیه عرضه و قیمت جهانی آن را نیز به خوبی کنترل می‌کند، بنابراین ارتباط پیدا کردن زیاد صنعت فولاد کشور به قراضه وارداتی به تمهیدات سیاسی نیز نیازمند خواهد بود.
نتیجه: راه منطقی، عملی و ملی در حفاظت، حمایت و تداوم صنعت فولاد کشور که بستر اصلی توسعه در ایران شده است صنعتی کردن بازیافت فلزات است. در یک نظر فقط اگر در جنوب ایران، مراکز بازیافت کشتی‌های فرسوده (که تعدادشان زیاد است) ایجاد شود قراضه مناسب فولاد سازهای این منطقه به آسانی تامین خواهد شد.
فرآیند بازیافت آهن قراضه
معمولا از آهن قراضه در همه جاي دنيا براي بازيافت و استفاده مجدد در خطوط توليد بهره‌برداري ميشود. امروزه در كشورهاي پيشرفته ضمن طبقه‌بندي و جداسازي‌هاي تميز و دقيق، آن را به‌صورت پودر در آورده و با افزودني‌هاي مورد نياز در صنايع قطعه‌سازي بسته‌بندي شده و به‌فروش مي‌رسد. اما همچنان در كشور ما براي ذوب در كوره‌ها كاربرد دارد.
در صنايع ريخته‌گري براي توليد محصولات چدني از كوره القائي استفاده ميشود كه تا 1450 درجه سانتيگراد حرارت دارد و در صنعت فولاد سازي از كوره‌هاي قو‌س الكتريكي كه تا 1950 تا 2000 درجه سانتيگراد حرارت دارد استفاده ميشود. در ريخته‌گري‌هاي سنتي هم از كوره‌هاي گردون حداكثر يك تني استفاده ميشود.
ابتدا از آهن قراضه‌هاي پرسي كه از ورق‌هاي نازك تشكيل شده است در داخل كوره بارگيري مي‌كنند و چون اين نوع قراضه سريع‌تر ذوب ميشود، براي شارژ كوره و تقريب يك سوم كوره از اين نوع آهن قراضه‌هاي پرسي استفاده ميشود و پس از اين كه اين قراضه ذوب شد، قراضه‌هايي با ضخامت بيشتر يا به قول قراضه فروش‌ها كلفت بار را در داخل كوره مي‌‌ريزند كه با توجه به ذوبي كه در داخل كوره وجود دارد، در زمان كمتري اين نوع قراضهها ذوب ميشود. معمولا در كوره‌ها بين يك ساعت و نيم تا دو ساعت ذوب كامل ميشود و پس از سرباره يا شلاكه‌گيري، مواد افزودني جهت استاندارد نمودن ذوب براي محصول خاصي كه مورد نظر است، به ذوب اضافه ميشود. سپس از واحد ذوب نمونه ذوب به آزمايشگاه جهت آناليز ارسال ميشود. آزمايشگاه پس از آزمايش‌هاي شيميايي و مكانيكي نتيجه را به واحد ذوب اعلام مي‌كند تا اينكه آناليز ذوب دقيقا مطابق استاندارد شود. در اين صورت است كه ضايعات آهن قراضه به محصولي استاندارد تبديل شده و از هر نظر همانند محصول نو است كه از شمش و يا آهن اسفنجي توليد شده است.
میزان سرمایه گذاری طرح بازیافت آهن قراضه
اگر قرار باشد احداث این کارگاه برای سرمایه‌گذار سودآور باشد، حداقل باید روزانه 70تن آهن‌قراضه خریداری کند. مانند تمام سرمایه‌گذاری‌ها زمین حرف اول را می‌زند، بنابراین اگر می‌خواهید در حوالی تهران زمین بایر بخرید، باید بین 350 تا 750هزار تومان در هر متر هزینه کنید. در حالی که برای خرید زمینی که دارای چهاردیواری، دفتر، آب، برق و… باشد، مجبورید متری یک تا یک میلیون و 400هزار تومان پول بپردازید. ناگفته نماند که زمین شما نباید کمتر از 3هزارمتر باشد. بهتر است قبل از خرید زمین با کارشناسان سازمان صنعت، معدن و تجارت مشاوره‌ی لازم حهت احداث این کارگاه را انجام دهید تا بعد جهت اخذ مجوزهای قانونی به مشکل بر نخورید. لازم به ذکر تنها شهرک صنعتی مجاز جهت واحدهای صنعتی غیر غذایی، شهرک صنعت سالاریه می‌باشد.
شما احتیاج به دو پرس مخصوص دارید که جمعا یک میلیاردتومان قیمت دارد. علاوه بر آن وجود دو چنگک در محوطه کار شما ضروری است که ماهانه 7میلیون و 500هزار تومان هزینه اجاره آنهاست. البته می‌توانید با 30 تا 40میلیون تومان هزینه، دست دوم این دستگاه را از بازار خریداری کنید. یکی از کارشناسان حوزه فولاد می‌گوید: «اکنون قیمت قراضه به دلیل رقابتی که وجود دارد، روز به روز در حال افزایش است.»، علاوه بر این جهت تولید شمش و بیلت از آهن قراضه شما همچنین به کوره ذوب و قالب‌های ریخته‌گری مربوطه نیز احتیاج دارید. که قیمت‌های متفاوتی دارند.
منبع: واحد تحقیقات سرمایه‌گذاری بهین صنعت یاب
