سرمایه‌گذاری در تولید ریل راه آهن ؛ نقطه پایانی بر واردات

 سرمایه گذاری در تولید ریل راه آهن حرکت به سمت توسعه صنعت ریلی

 از زماني كه صداي سوت قطار در ايران به صدا درآمد و حمل و نقل ريلي آغاز شد بيش از يك قرن مي گذرد اما خود كفايي در اين صنعت، هنوز با چالش هايي مواجه است كه توليد ريل، يكي از مهمترين آنهاست. کارشناسان حمل و نقل ریلی اعتقاد دارند که پیمانکاران ایرانی مي توانند سالانه تا 1000کیلومتر خط‌آهن احداث کنند اما در کنار مشکلات مالی، این کمبود ریل است که دست و پای پیمانکاران را برای تحقق این هدف بسته است که با توليد ريل  علاوه بر تامین ریل مورد نیاز کشور از واردات سالانه دست كم 100 هزار تن ريل نیز جلوگيري می شود.

شرایط لازم برای تولید ریل راه آهن ؟ ریل فولاد نورد شده‌ای است که به شکل معین و به صورت دو رشته موازی روی ریل‌بندها نصب می‌شود. هدف از ساخت و نصب ریل‌ها معمولاً گذر واگن از روی آنها است. برای تثبیت و تعادل ریل ها قطعات شکسته شده سنگ روی بستر راه آهن ریخته می ‌شود. به این قطعه سنگ ‌ها «پارسنگ» یا «بالاست» می‌ گویند. ریل ها بسته به نوع حمل و نقل و مقدار بارهایی که جا به جا می شوند از لحاظ ساختار فیزیکی و ظاهری، ابعاد، جنس و مقاومت تفاوت دارند. ریل راه آهن معمولاً در حمل و نقل برون شهری، مترو، قطار شهری و مونو ریل کاربرد دارد.

معرفی طرح تولید ریل راه آهن

ایران کشور پهناوری است با ذخایر عظیمی از سنگ‌آهن و کارخانه‌های بزرگ فولادی، با این وجود بخش عمده‌ای از نیاز کشور به برخی محصولات فولادی وارد می‌شود. موضوعی که هم‌اکنون در ریل راه‌آهن نیز مطرح بوده و عمده نیاز کشور از طریق واردات تامین شده است. آخرین خبرها حاکی از واردات ریل از هند، روسیه و ترکیه برای استفاده در خطوط آماده ریل‌گذاری می باشد. در واقع این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که در چند ماه اخیر برخی از کارخانه‌های فولادی کشور با صرف سرمایه زیاد موفق به تولید ریل شده و معتقدند تولیدات این کارخانه‌ها کفاف تمامی ریل مورد نیاز کشور را می‌دهد.

ذوب‌آهن اصفهان با خریداری خط تولید ریل از کشور آلمان، توانایی تولید ۴۰۰ هزار تن ریل در سال را دارد، در حالی که کل نیاز کشور به این کالا ۱۵۰هزار تن است. در این واحد  ۴۰ هزارتن ریل U۳۳ برای مسیرهایی با قطارهای کم سرعت (کمتر از ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت) تولید می شود، اما بیش از همه نیاز به تولید ریل UIC۶۶ برای خطوط راه آهن با سرعت بالای ۱۶۰ کیلومتر وجود دارد.

متکی بودن راه آهن ایران به ریل‌های وارداتی مشکلات فراوانی برای خطوط کشور ایجاد کرده است که فرسودگی خطوط از مهم‌ترین مشکلات موجود است. حتی در برخی محورها مشکل کمبود ریل به نحوی است که گاهی از برگردان ریل استفاده می‌شود ؛ یعنی قسمت زیرین ریل را با برگردان ریل به بالا بیاوریم.

فرسودگی ریل امری طبیعی است که در خطوط مختلف بسته به تراکم ترددها و سنگینی واگن‌ها و تعداد قوس‌های یک محور اتفاق می‌افتد و این فرسودگی عمدتا به صورت ساییدگی و لهیدگی مشخص می‌شود و اگر خطوط فرسوده به موقع ترمیم و تعویض نشود احتمال سانحه به‌شدت افزایش می‌یابد. تولید ریل راه آهن می‌تواند ضمن سرعت بخشیدن به توسعه خطوط جدید و تکمیل خطوط نیمه تمام مشکل فرسودگی خطوط فعلی را نیز در کمترین زمان برطرف کند.

کاربرد و مزایای خطوط ریلی 

ریل ها بسته به نوع حمل و نقل و مقدار بارهایی که جا به جا می شوند از لحاظ ساختار فیزیکی و ظاهری، ابعاد، جنس و مقاومت تفاوت دارند. ریل راه آهن معمولاً در حمل و نقل برون شهری، مترو، قطار شهری و مونو ریل کاربرد دارد.

استفاده از حمل‌و‌نقل هوایی به دلیل هزینه‌های بالا کمتر مورد توجه اقشار متوسط و پایین جامعه قرار گرفته و رقابت بین خطوط زمینی و ریلی به مراتب بیشتر است. همچنین بحث حمل‌و‌نقل بار و جابه‌جایی کالا در بخش‌های زیادی تنها با قطارهای باری امکان‌پذیر است، از طرفی سهولت سفر و حمل‌بار از طریق خطوط ریلی، همچنین پایین بودن هزینه‌های استفاده از این خطوط و جذابیت‌های بصری سفر با قطار، همگی در توجه افراد به قطار و سفرهای ریلی تاثیرگذار است.
از سوی دیگر میزان اثرگذاری خطوط حمل‌و‌نقل ریلی بر ساختار اقتصادی جوامع بر کسی پوشیده نیست، این اثرگذاری در بخش‌های تولید و اشتغال و سرمایه‌گذاری است. اهمیت این بخش به‌گونه‌ای است که کارشناسان حمل‌و‌نقل ریلی از آن به‌عنوان زیربنای اقتصادی کشور یاد می‌کنند و یکی از اهرم‌های قوی برای رسیدن به توسعه را همین بحث حمل‌و‌نقل ریلی می‌دانند.

ایمنی بالا و مصرف پایین سوخت از مزایای صنعت ریلی نسبت به سایر شیوه‌های حمل‌ونقل است. روزانه ۸۵ میلیون لیتر بنزین در جاده‌ها مصرف می‌شود در حالی که در حوزه ریلی، مصرف سوخت، یک‌هفتم جاده است. از سوی دیگر در مقایسه با آمار فعلی ۱۷ هزار نفری تلفات جاده‌ای، حوادث ریلی بسیار اندک و تلفات این حوزه، کمتر از انگشتان یک دست است.

میزان مصرف و واردات ریل در مقایسه با تولید ریل راه آهن در کشور

به طور کلی، مصرف ریل در هر سال، برپایه میزان بازسازی خطوط و احداث خطوط جدید می باشد. متداول ترین ریل های مورد استفاده در خطوط راه آهن پروفیل های UIC54 و UIC60 می باشند. با توجه به اینکه هر متر ریل UIC60 حدود ۶۰ کیلوگرم وزن دارد. راه آهن برای هر کیلومتر ریل گذاری، نیاز به حدود ۱۲۰ تن ریل دارد. ریل مورد نیاز، عمدتاً از کشورهای روسیه، چین، هند و شرکت های آلمانی و اتریشی Thyssenkrupp و Voestalpine وارد شده است.

نگاهی به آمار واردات در سال های گذشته و نیز روند توسعه خطوط ریلی طی سال های اخیر، نشان می دهد که میزان احداث خطوط جدید ریلی به طور میانگین حدود ۲۵۰ کیلومتر در سال و میزان بازسازی خطوط حدود ۱۵۰ کیلومتر در سال (در مجموع ۴۰۰ کیلومتر در سال) بوده است. برای دستیابی به اهداف چشم انداز بیست ساله سرعت بازسازی و احداث باید بیش از چهار برابر شود که عملکرد گذشته، آن را دور از دسترس می نمایاند. اما در صورت برنامه ریزی مناسب تر، پیش بینی افزایش دو برابری یعنی ۸۰۰ کیلومتر در سال واقع گرایانه تر خواهد بود.

چشم انداز تولید ریل راه آهن

ایمنی و ظرفیت حمل بالا در کنار مصرف سوخت پایین و آلایندگی کم،  مهم‌ترین ویژگی حمل‌ونقل ریلی در قیاس با حمل‌ونقل جاده‌ای است و از همین رو تاکید ویژه‌ای بر این شیوه حمل‌ونقلی در سیاست‌های کلی نظام و در برنامه‌های توسعه شده است. در برنامه ششم توسعه برای ارتقای سهم راه‌آهن در حمل بار و مسافر تلاش شده و قرار است عقب‌ماندگی‌های سال‌های گذشته در این حوزه جبران شود.

براساس اهداف تعیین‌شده در برنامه ششم توسعه برای حمل‌ونقل، سهم راه‌آهن در جابه‌جایی کالا باید از ۳۴میلیون تن فعلی به ۹۱میلیون تن در سال ۹۹برسد؛ یعنی باید سالانه رشد ۲۲درصدی در این بخش داشته باشیم. اگر رشد بار کشور در هر سال، ‌۵درصد باشد سهم راه‌آهن از حمل بار در پایان برنامه ششم به ۱۷درصد خواهد رسید. در سند توسعه حمل‌ونقل ریلی، سهم این شیوه حمل‌ونقل در جابه‌جایی بار، ۳۰درصد بیان شده اما در برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه از برنامه عقب بوده‌ایم و تنها در یکی دو سال اخیر، سهم راه‌آهن اندکی افزایش داشته و در ۶سال گذشته، به طور مرتب کاهش داشته و اکنون رسیدن به سهم ۱۷درصدی در دستور کار است. بر اساس برنامه ششم توسعه در بخش حمل‌ونقل مسافر، باید به رقم جابه‌جایی ۴۳میلیون مسافر بین‌شهری از سوی راه‌آهن برسیم. همچنین براساس این برنامه طول خطوط ریلی در افق ۱۴۰۴ باید به ۲۵هزار کیلومتر برسد.

ملاحظات سرمایه گذاری در طرح تولید ریل راه آهن

زمینه‌های سرمایه‌گذاری در شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران با توجه به گستردگی این صنعت متعدد و متنوع است. اما دو بخش «زیربنا» و «ناوگان» اصلی‌ترین بخش‌ها برای سرمایه‌گذاری هستند که همین دو بخش هم دارای زیرمجموعه‌های مربوط به خود است.
با توجه به بالا بودن حجم سرمایه‌گذاری طرح‌های ریلی (بالای 200میلیارد ریال)، خصوصا در پروژه‌های زیربنایی و ناوگان، شرکت راه‌آهن ایران در ابتدا پس از معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری مطرح در این صنعت، در راستای توجیه‌پذیری طرح اقدام کرده و سپس نسبت به معرفی مشوق‌ها و بسته‌های حمایتی و عندالزوم حمایت از جذب سرمایه‌گذار وارد عمل می‌شود تا زمینه رشد و شکوفایی این صنعت ایجاد شود و مشارکت بخش خصوصی در اجرای پروژه‌ها به حداکثر برسد.

ارزیابی نهایی

ایمنی و ظرفیت حمل بالا در کنار مصرف سوخت پایین و آلایندگی کم، مهم‌ترین ویژگی حمل‌ونقل ریلی در قیاس با حمل‌ونقل جاده‌ای است و از همین رو تاکید ویژه‌ای بر این شیوه حمل‌ونقلی در سیاست‌های کلی نظام و در برنامه‌های توسعه شده است. مواد اولیه تولید شمش و ریل یکسان است و به جز کمبود زغال‌سنگ محدودیت دیگری برای تولید وجود ندارد.

در طولانی‌‌ترین محورهای در حال احداث مثل خط شیراز– بوشهر– عسلویه، یکی از مشکلات اصلی کمبود ریل است. همین طور محور مهم چابهار– زاهدان با طول حدود ۵۸۰کیلومتر نیز از محورهای مهم در حال ساخت است که در صورت بومی شدن تولید ریل می‌توان سرعت پیشرفت این پروژه را شاهد بود.

در صورت نیاز به مطالعات امکان سنجی و طرح توجیهی کاملاً تخصصی، به روز، مستند و قابل دفاع در کلیه بانک ها با شرکت بهین صنعت یاب تماس حاصل نمایید.