طرح توجیهی فنی- اقتصادی
آنچه در کشور به عنوان مطالعات طرح توجیهی فنی- اقتصادی میشناسیم، در سطح بین الملل مطالعه امکان‌سنجی نام دارد. در این مقاله می‌خواهیم به برخی تفاوت‌های طرح‌های توجیهی در ایران و بین‌الملل بپردازیم، تا پایان نوشتار با بهین صنعت همراه باشید.
ضرورت انجام مطالعات امکان‌سنجی قبل از شروع فعالیت‌های اقتصادی، بی‌تردید یکی از مهمترین اقدامات سرمایه‌گذاران قبل از سرمایهگذاری می‌باشد. کمک به جذب سرمایه‌گذار، تمرکز بر پروژه و شکل‌دهی اجمالی به گزینه‌‌ها، محدود کردن گزینه‌های کسب و کار، شناسایی فرصت‌های جدید سرمایهگذاری در طول فرایند بررسی، شناسایی دلایلی برای اجرا نکردن طرح، جمع‌آوری اطلاعات کافی و موثق برای اتخاذ تصمیم از طریق مطالعات امکان‌سنجی ممکن می‌شود. اهمیت نحوه نگارش طرح توجیهی تنها محدود به ایران نمی‌شود بلکه عملکردی جهانی است، شاید بتوان گفت بدلیل وابستگی اقتصاد جهانی به یکدیگر یکی از مهمترین اقدامات پیش از سرمایهگذاری در کل دنیا محسوب می‌شود.
در دنیای امروز که اقتصاد، تجارت و کسب و کارها جهانی شده است، سرمایه گذاری ها نیز از مرزهای ملی کشورها فراتر رفته و سرمایه گذاران برای کسب درآمد و سود بیشتر، فعالیت های اقتصادی خود را در کشورهای مختلف جهان گسترش داده اند. فراهم کردن زمینه ها و شرایط مساعد برای جلب و جذب سرمایه گذاری های داخلی و خارجی، نکته حائز اهمیت دیگری است که می باید به آن توجه ویژه ای مبذول گردد. چنانچه اوضاع سیاسی و اقتصادی کشوری از ثبات لازم برخوردار نباشد، نا اطمینانی و میزان خطر پذیری سرمایهگذاری های داخلی و خارجی در طرح ها و پروژه های آن کشور افزایش خواهد یافت.
باتوجه به نکات ذکر شده، شایسته است که سرمایه گذاران، به ویژه تامین کنندگان منابع مالی طرح ها که اغلب بانک ها و موسسات مالی و اعتباری هستند، طرح سرمایه گذاری خود را با دقت و حساسیت بیشتری مورد ارزیابی و امکان سنجی قرار دهند.
گزارش‌های امکان‌سنجی در ایران با دیگر کشورها متفاوت است؛ به طور مثال در بخش فنی، شرکت‌های خارجی اقدام به شبیه سازی و تخمین هزینه های سرمایه گذاری با استفاده از نرم افزار های استاندارد و به‌روز بین المللی می کنند. در ایران به علت وجود تحریم و نظر به اینکه اکثر این نرم افزار‌ها اروپایی و امریکایی‌اند، امکان دسترسی به اصل نرم‌افزار وجود ندارد و از نرم‌افزار های بدون لیسانس و یا قفل شکسته استفاده می‌شود که همین امر موجب می گردد نتیجه تخمین هزینه، واقعی نباشد.
همچنین در بخش مطالعات بازار، شرکت‌های مشاور بین‌المللی با دسترسی به اطلاعات دقیق و همچنین سوابق گذشته به بررسی آینده محصول بر اساس سناریو‌های مختلف اقدام میکنند که شامل حالت‌های خوشبینانه، میانه و بدبینانه است و بر همین اساس به تحلیل ریسک‌های ناشی از تغییرات بازار و تاثیر آن در اقتصاد طرح پرداخته می‌شود. اما در ایران باتوجه به نبود اطلاعات دقیق منطقه‌ای و داخلی، صرفا تخمین میانه در محاسبات در نظر گرفته می‌شود. در بخش مالی شرکت‌های خارجی عمدتا به تحلیل اقتصاد پروژه بر اساس شرایط مختلف پرداخته و تاثیر عوامل بیرونی بر روی اقتصاد پروژه و تعیین مرزهای اقتصادی بودن یا اقتصادی نبودن پروژه اقدام میکنند. در برخی از این گزارشات تاثیراتی همچون افزایش کیفیت زندگی در منطقه اجرای پروژه و متاثر از پروژه نیز در نظر گرفته می‌شده و عنوان می‌شود. در حالیکه در ایران صرفا به بخشی از عوامل به عنوان مهمترین عوامل تاثیرگذار شامل: افزایش قیمت تولید، کاهش قیمت فروش و افزایش هزینه‌های سرمایهگذاری و در نهایت تاثیر آن بر اقتصاد پروژه مورد نظر بررسی قرار گرفته و در گزارش ذکر می‌شود.
سر فصل های مطالعه چه در مشاهدات میدانی و چه در مطالعات اسنادی تفاوت چندانی ندارد، تفاوت اصلی در فرآیندهاست. فرآیند به معنای سنجش جوانب مختلف کار و ارتباط تنگاتنگ تیم اقتصادی و فنی در طول پروژه است، این دو بخش در ایران کاملا منفک کار میکنند. نکته دوم روش های کار و دستورالعمل هاست و نکته سوم ابزار کار است. از اینرو جهت رسیدن استانداردهای جهانی باید در روش های انجام مطالعات بازنگری کرد، در این سطح مطمئناً جستجوهای سطحی اینترنتی کفایت نمی کند.
بررسی مطالعات زیست محیطی و مطالعات اجتماعی در طرح توجیهی
یکی دیگر از مباحث امکان سنجی که در ایران، متاسفانه به آن توجه نمی‌شود سرفصل‌های محیط زیستی و مطالعات اجتماعی می‌باشد که هم از جانب مشاوران طرح، سرمایه‌گذاران و چه سازمان تسهیلات دهنده کم توجهی می‌شود. غنای بخش مطالعات زیست محیطی که در ایران به هیچ عنوان در بخش فنی نمی آید و اگر هم بیاید در جهت رفع تکلیف و بسیار مختصر است، در مطالعات امکان سنجی در سطح بین الملل بسیار جالب توجه است. تا به جایی که علاوه بر مسائل زیست محیطی، مسائل اجتماعی هم در امکان‌سنجی طرح بررسی می شود.
به دلیل بی توجهی به مسائل زیست محیطی و اجتماعی گاها طرح ها درگیر مشکلاتی می شوند. خصوصا در بخش معدن به دلیل حساسیت بالای مباحث محیط زیست مشکلات این بخش بیشتر است. به طور مثال: در یکی از معادن رفسنجان به دلیل عدم رعایت نکات زیست محیطی، دام ها و احشام به علت آلودگی منطقه از بین رفته‌اند؛ زمین های زیادی آلوده شده، سفره های زیر زمینی از بین رفته و به تبع این ها امکان کشاورزی در منطقه محدود شده و جماعتی کار خود را از دست داده اند. تمام مشکلات این منطقه به دلیل عدم توجه به پارامتر های محیط زیستی و اجتماعی بوده است. بهین صنعت یاب معتقد است اگر می خواهیم در زمینه جذب سرمایه گذار خارجی موفق عمل کنیم باید مطالعات زیست محیطی و مطالعات اجتماعی به عنوان یکی از سر فصل ها وارد FS شود. به این منظور باید فراتر از استاندارهای ملی طرح توجیهی را تهیه کرد و آن را با استانداردهای بانک جهانی که همگان ملزم به رعایت آن هستند طرح توجیهی را تطبیق داد.
جمع بندی
وجود تفاوت‌های مطالعات امکان‌سنجی در ایران و بین‌الملل بی‌شک قابل انکار نیست، اما به موازات آن باید بدانیم، مشکلات متعددی که پیش روی مشاوران در ایران قرار دارد، یکی از مهم ترین دلالیل بوجود آمدن این اختلافات است. مشاوران ایرانی در درجه اول هنوز جایگاه مناسب، با ارزش کاری خود را، نیافته‌اند و از حمایت های لازم برخوردار نیستند، همچنین اطلاعات جامع، دقیق و به‌روز در دسترس مشاوران نمی باشد. با این حال، بهین صنعت یاب در طی دوران فعالیت خود با وجود مشکلات فراوانی که در دسترسی به اطلاعات موثق، داشته است؛ تلاش کرده مطالعات امکان سنجی (طرح توجیهی فنی- اقتصادی) خود را روز به روز به استانداردهای جهانی نزدیک کند و هم اکنون یکی از شرکت های موفق و مورد تایید سیستم بانکی کشور جهت تهیه طرح های توجیهی فنی- اقتصادی می باشد.
تهیه شده توسط واحد تحقیقات سرمایه گذاری بهین صنعت یاب
